دو دیدگاه اصلی در باره ی زمان تاسیس مسجد کوفه : سازنده نمایی اولیه ومحدوده وتعمیرات صورت گرفته در آن وجود دارد.

دیدگاه اول : در روایات اهل بیت آمده است اولین کسی که مسجد کوفه را ساخته است حضرت آدم (علیه السلام) می باشد ومشهور همین دیدگاه است، البته شاید فرشته ها قبل از آن تاریخ آن را بنیان نهاده باشند، هر چند در این باره روایاتی به ما نرسیده است، لیکن به مقتضای قول جبرئیل به پیامبر اکرم به عرضه داشت ((من آن ــ مسجد کوفه ــ را ویران دیدم ونیز آباد دیده ام)) می توان برداشت که دکه فرشته ها آن را با دستور خداوند تعمیرسپس حضرت آدم (ع) آن را برای بار دوم تعمیر کرده است.
روایاتی وجود دارد که مؤید همین دیدگاه است به ذکر آنها می پردازیم.
از این روایات نتایج متعددی به دست می آید که مهمترین آنها عبارتنداز :
۱) مؤسس حقیقی وتعیین کننده محدوده اولیه این مسجد حضرت آدم (ع) می باشد، ومحدوده آن بنابر قول امام صادق (ع) از جایگاه تمرینات ((موضع التمرینات)) که زمانی حالی نزدیک به بزرگاه کوفه – نجف است تا ((موضع السراجین)) در نزدیکی ((قصر الاماره)).
۲) علتهای تغییر وضع ومحدوده مسجد به طوفان نوح باز می گردد، سپس اصحاب کسری ونعمان بن منذر در محدوده آن تغییراتی ایجاد کردند، پس از آن نیز زیاد بن ابی سفیان به تغییر حدود آن پرداخته است وشاید تغییراتی که زیاد بن ابی سفیان انجام داده است منحصر به تغییر نمایی ساختمانی آن بوده که در جایگاه های دیگر به آن اشاره می کنیم.
۳) این مسجد خانه حضرت نوح بوده است ودر آن حضرت نوح کشتی را ساخته واز آن آبهای زمین ــ در هنگام طوفان ــ فوران کرده است.
۴) این مسجد چهارمین مسجدی است که بارها به سوی آن قصد می شود، و سومین مسجد عظیم پس از کعبه ومسجد النبی می باشد.
دیدگاه دوم :

عمر بن الخطاب نامه ای به سعد بن ابی وقاص ارسال کرده واز او می خواهد برای مسلمانان منزلگاه وشهرکی بسازد وبین خود وآنها آبی مانع نشود، سعد وارد انبار شد وخواست آن را منزلگاه قرار دهد، ولی به سبب کثرت پشه ومگس به جای دیگری منتقل شد ودر آنجا نیز موفق به ایجاد شهرک شد در نهایت سعد عازم کوفه شد وزمین های آن برای ساختن منازل تقسیم بندی کرد وقبایل را در انجا اسکان داد، همچنین مسجد در آن ساخت واین وقایع در سال ١٧ هجری رخ داد (٦٣٩م).
بلاذری در فتوح البلدان به این مضمون می نویسد : سعد بن ابی وقاص پس از جنگ قادسیه عازم مدائن شد وبا اهل رومیه و بهرسیر صلحی امضا کرد، سپس مدائن را فتح کرده وبا قدرت وزور((اسبانید)) و ((کرد بند از)) را تصرف کرد، در آن سپاهش را روانه کرده شهرا محاصره کردند، در این هنگام نامه ای برای سعد فرستاده شد ودر آن دستور داده شده بود که سباه را به ((سوق حکمة)) سوق دهد وبرخی گفته اند : آنان را به کویفه ــ نه کوفه ــ سوق داد... د.
در انجا بعوض (پشه) به آنها آسیباهایی رساند، آنچه باعث شد سعد به عمر نامه بنویسد ودر آن به او اعلام کند که پشه در این شهر به مردم آسیب رسانده است، عمر در جواب او نوشت : عرب ها ما نند شتراند، انچه را که برای شتران خوش آید برای ایشان خوش می باشد، برای آنها جایگاه خوش آب وهوا معین کند، جایگاهی که بین ما وآنها آبی نباشد ... پس از این دستور ابو الهیجاء اسدی و عمرو بن مالک بن جناده مسؤلیت نقشه کشی را به عهده گرفتند.
در این زمان بود که ((عبد المسیح بن بقیله)) نزد سعد آمد وگفت : سرزمینی را به تو معرفی می کنم که پائین تر از دشت ها دور از جایگاه مگس ها وجایگاه کوفه ی امروزی را بدو معرفی کد، به آن سورستان گفته می شد،هنگامی که خواست مسجد آن را بنا کند ابتدا محدوده آن را ــ با پرتاب تیر ــ برای سعد معرفی کردند ــ سپس مسجد جایگاه فرماندهی را بنا کردند، وسعد برای ((اهل یمن))و ((نزار)) قرعه زد، وقرعه او از این قرار بود که هر کس قرعه ابتدا به نام او افتاد در سمت چب مسجد ساکن شدند واین سمت بهتر از سمت دیگر بود، پس از این که قرعه بنام اهل یمن افتاد نقشه های خانه های آنان را در سمت شرق کشید وسمت چب را نیز به نزار داد، ووسط این دو را برای حیاط مسجد و ((دار الاماره)) مهیا کرد، پس از مدت ها مغیره بن شعبه آن را توسعه داد وزیاد مسجد ودار الامارة را ساخت ومحکم کرد، وعمرو بن حدیث مخزومی ساختمانی را درون مسجد ساخت سپس اضافه های به آن توسط کارکنان افزوده شد.

واز این داده ها چندین نکته معلوم می شود :
۱) مسجد کوفه در سال ١٧ هجری برابر با ٦٣٩ میلادی ساخته شد. این مسجد اولین ساختمانی یود که در این شهر بنا شد، شهری که سعد بن ابی وقاص آن را با موافقت عمر برای سپاه خود انتخاب کرد، ونقشه کشی کوفه، مسجد ودار الاماره آن توسط ابو الهیجاء اسدی وعمرو بن مالک بن جناده صورت گرفت.
۲) این مسجد چندین مرحله تعمیرات ساختن وبزرگ سازی توسط والیان کوفه وحاکمان آن بعد از سعد بن ابی وقاص را پشت سر گزاشته است.
آیات قرآنی زیادی در فضیلت مسجد کوفه وارد شده است که برخی از آنها إشاره وتوضیحات علمای تفسیر را در باره آنها ذکر می کنیم :
أ) در ذیل آیه ((رب اغفر لی ولوالدی ولمن دخل بیتی مؤمنا)) آمده است که ابو سعد الخراسانی از امام رضا پرسید : کدامین بهتر است زیارت قبر امیر المؤمنین یا زیارت قبر سید الشهداء. تا اینکه گفت :امام از من پرسید ساکن کجا هستی؟ گفتم : بکوفه. گفت : همان مسجد کوفه خانه حضرت نوح است، اگر کسی صد بار وارد آن شود خداوند برای او صد مغفرت می نویسد چون در آن دعای حضرت نوح صورت گرفته است که گفت : ((رب اغفر لی ولوالدی ولمن دخل بیتی مؤمنا))(پروردگارا مرا ووالدین من وهر مؤمنی که وارد خانه من می شود را مورد آمرزش قرار بده).
به امام عرض کردم : مقصود او آز ((والدین)) کیست؟ گفت : آدم وحوا.
ب) در ذیل آیه ((واویناهما الی ربوة ذات قرار ومکین)) : ابو سعید اسکافی از امام باقر روایت می کند: إیشان می فرمایند : أمیر المؤمنین فرمودند ((واویناهما الی ربوۃ ذات قرار ومکین)). گفت : ربوة : کوفه أست. قرار : مسجد ومعین همان فرات است.
ج) همچنان در ذیل آیه ((والتین والزیتون وطور سینین وهذا البلد الأمین)) از امام کاظم از پدرشان از پدرانشان از حضرت رسول اکرم روایت شده که إیشان فرمودند : خداوند از شهرها چهار شهر را برگزید پس خداوند فرمود ((والتین والزیتون وطور سینین وهذا البلد الأمین)), تین شهر مدینه، زیتون بیت المقدس، طور سنین کوفه، وهذا البلد الأمین مکه است.
روایت دیگری نیز به همین مضمون آمده است.


توضیح : کوفه را طور سینین خوانده است چون در پشت آن نجف جایگاه مناجات امیر المؤمنین بوده همانگونه که طور محل مناجات حضرت موسی بوده است چنانکه در برخی روایات وارد شده است.
یا اینکه هنگامی که فرزند حضرت نوح خواست از آب در امان باشد به این کوه پناه آورد واین کوه قطعه قطعه شد وبرخی از آن در طور سیناء قرار گرفت، یا اینکه آن همان طور سیناء حقیقی است ومفسران ولغویون اشتباه کرده اند.
در مورد قدمت مسجد کوفه باید گفت که بسیاری از فقیهان ما درباره قدمت این مسجد سخن گفته اند، از جمله شیخ صدوق محمد بن علی بن موسی بن الحسین بن بابویه قمی (رحمه الله) صاحب کتاب "التصانیف الکثیرة"، در کتاب دیگر خود " من لا یحضره الفقیه" قدمت آن را ذکر کرده است همچنین علامه بزرگ سید محمد فرزند سید عبد الکریم طباطبایی (رحمه الله) درباره قدمت و تاریخ این مسجد سخن گفته است. ایشان جد علامه الحجه البالغه سید محمد مهدی مشهور به بحر العلوم (قدس سره) می باشند و آثار فراوانی از وی برجای مانده است. از آنها می توان رساله ای در فضیلت کوفه را نام برد. او در ابتدای این کتاب شرح مختصری درباره فضائل مسجد معظم کوفه و فضیلت نماز در آن را بیان نموده است. در این کتاب آمده است: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: " هنگامی که مرا به آسمان بردند از جایگاه مسجد کوفه گذشتم در حالی که بر براق نشسته بودم و جبرئیل همراه من بود. جیرئیل گفت: " ای محمد این کوفان است و این مسجد آن، به پایین برو و در این مکان نماز بگذار. پیامبر اکرم (ص) به پایین آمد و نماز خواند. پرسیدم ای جبرئیل این جایگاه چه چیز خاصی را دارد؟ گفت: ای محمد این کوفان و این مسجد آن است و من بیست بار آن را ویران و بیست بار دیگر آباد یافتم و میان هر بار پانصد سال فاصله بود"

براقی می گوید: " ای خواننده در مورد قدمت و تاریخ مسجد کوفه دقت کن. از سخن جبرئیل (علیه السلام) برمی آید که دو دیدگاه وجود داشته باشد.

دیدگاه اول: شاید در این مدت ذکر شده که برابر با بیست هزار سال است مسجد را قبل از خلقت حضرت آدم دیده باشد و بر همین اساس و همانطور که در آغاز این کتاب ذکر شده است این مسجد عبادتگاه فرشتگان بوده است.

دیدگاه دوم: " این مسجد را از زمان خلقت حضرت آدم (علیه السلام) تا زمان پیامبر اکرم حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)، دیده باشد و مؤرخین و زندگی نامه نویسان متفق القولند که مدت زمان میان خلقت حضرت آدم تا پیامبر اکرم حضرت محمد (ص) شش هزار سال است. برخی از آنان به مقدار چند سال بیش از شش هزار اختلاف نظر دارند و بعضی نیز بیش از صد سال به آن می افزایند و برخی کمتر و برخی بیشتر از آن.

سید یاد شده (نویسنده کتاب) می نویسد: ابو البشر حضرت آدم (علیه السلام) حدود این مسجد را مشخص کرد همانطور که در کلام حضرت جبرئیل (علیه السلام) واضح است. سپس می گوید: و آنچه که در مورد مشخص کردن حدود این مسجد توسط حضرت آدم (علیه السلام) ذکر شده است، مدت زمان گفته شده را رد نمی کند چونکه همان طور که معلوم است از ابتدای خلقت حضرت آدم تا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) شش هزار سال و یا مدت زمانی نزدیک به آن، می باشد. و اگر این مسجد از زمان آن حضرت وجود داشته است تعداد دفعات رؤیت آن توسط جبرئیل (علیه السلام) از زمان ایشان تا زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، دوازده بار بوده است و شاید بیست و هشت بار دیگر در زمان خلافت فرشتگان و جنیان پیش از خلقت حضرت آدم (علیه السلام) بوده است. و گمان می رود از زمان آنان این مسجد آباد بوده و در آن خداوند متعال عبادت می شده است.
از اینجا روشن می شود که: مسجد کوفه بیش از چند هزار سال پیش از خلقت پدرمان حضرت آدم (علیه السلام) وجود داشته است و قبل از او این مکان مقدس عبادتگاه فرشتگان و دیگر مخلوقات خداوند متعال بوده است.
مسجد کوفه یکی از مساجد چهارگانه بزرگ جهان اسلام است که در شهر کوفه عراق ساخته شده‌است. این مسجد در ۱۲ کیلومتری شمال شهر نجف واقع است.
گفته می‌شود این مسجد ابتدا توسط حضرت آدم ساخته شده و پس از مسجدالحرام قدیمی‌ترین مسجد جهان است. در دهه‌های اول هجری قمری این مسجد توسط سعد بن ابی وقاص بازسازی و سپس توسط علی ابن ابی طالب مرکزی مهم برای خلافت در نظر گرفته شد. مقبره برخی از بزرگان و علمای دینی در آنجا قرار دارد. گفته می‌شود پس از ظهور حجت بن حسن (مهدی)، این مسجد وسعت بسیاری خواهد یافت. این مسجد یکی از مکان هایی است که شیعیان حتی اگر آن جا مسافر باشند می توانند نماز خود را تمام بخوانند.