کد خبر: 51
تاریخ انتشار: ۱ فروردین ۱۳۹۰ - ۱۳:۵۳
مسجد جامع اردبیل

این بنا درشمال شرقی شهر، بین محله های پیرشمس الدین و عبدالله شاه، برروی تپه مرتفعی واقع گردیده و یکی از قدیمی ترین مساجد شمال غربی ایران است. با توجه به حفاری های باستان شناسی، که درمحوطه اطراف این مسجد صورت گرفته، بقایای شبستان های ستوندار دربخش شرقی و شمالی و همچنین آثاری ازکتیبه های متعلق به قرن سوم و چهارم ه-. ق کشف گردیده است. منابع تاریخی نیز وجود چنین آثاری را تأیید می کند. به نوشته مقدسی- قرن چهارم ه-. ق- مسجد جمعه ارد بیل، برروی تپه ای که درزیر آن آثاری ازدوره ساسانی وجود داشته، بنا شده است. اصل بنای کنونی مسجد، در دوره سلجوقیان، برروی بقایای کهن تری ساخته شده که درنتیجه حمله مغول، حدود سال ۶۲۰هجری، ویران و درحدود سال ۶۵۰ هجری مجددا بازسازی گشته است. دراین بازسازی، گنبد به طور کامل بازسازی شده و تزیینات مختلف گچبری و نقاشی درشبستان و محراب آن انجام گردیده است. بعد ازاین تاریخ، در قرن ۸ و ۹ و سپس دوره صفوی و قاجاریه، تعمیرات و تغییراتی در بنا صورت گرفته است. بنای فعلی مسجد به ابعاد خارجی ۸۵/۱۹×۴۵/۳۶ متر، ازگنبد خانه ای ویران و ایوانی که در دوره های بعد به شبستان ستونداری تبدیل شده، تشکیل می شود. همچنین در ۵/۱۶متری مسجد، بقایای مناره ای ازدوره سلجوقی برجای مانده است. گنبدخانه، فضای مربع شکلی به ابعاد ۵۷/۱۲×۶۲/۱۲ متر است که گنبد آن فرو ریخته است. این فضا توسط سه کنج ها و ترنبه ها به هشت ضلعی و سپس شانزده ضلعی تبدیل گردیده و گنبد برروی آن قرار گرفته است. بقایای ساقه گنبد نشان می دهد که این بخشی دارای ترک های متعدد منشوری زیبا، قطاربندی و تزیینات کاشی معرق بوده که تنها بخش اندکی از آنها باقی مانده است. گنبد بنا ازنوع تک پوش به قطر ۱۰ و محیط ۹۲/۳۱ متر بوده است. دیوارهای داخلی گنبدخانه، با اندود گچ و نقوش ترنج و گل وبوته- قابل مقایسه با تزیینات گنبد سلطانیه- تزیین یافته و در ضلع جنوبی آن، محراب بلند و زیبایی از دوره ایلخانی با گچبری ها و مقرنس کاری های جالب و در زیر آن، آثاری ازمحراب کوچکتر دوره سلجوقی مشهود است. اضلاع شرقی و غربی گنبدخانه دارای طاقنماهای متعددی است که درمیان هر یک از آنها، راهروهای باریکی به صورت معبر به قسمت های مختلف مسجد ازجمله شبستان ستوندار راه پیدا می کند. وجود راهروها و دالان های متعدد در زیر گنبد خانه به صورت شبکه ای ارتباطی با پوشش طاقی، ازمشخصات خاص مساجد دوره سلجوقی است. این راهروها، به پهنای ۸۰ و ارتفاع ۱۹۰ سانتی متر، در فاصله هر ۲ متر، همدیگررا قطع می کنند که توسط آنها نمازگزاران می توانستند به سرعت در جهات مختلف رفت و آمد کنند. در مقابل گنبدخانه، دراصل ایوانی بوده که احتمالا دراواخر دوره زندیه یا اوایل قاجار، به شبستانی تیرپوش به ابعاد ۸/۹×۱۲ متر تغییر یافته است. پوشش مسطح این شبستان، بر روی سه ردیف ستون سه تایی چوبی ساده قرار گرفته است. هر یک ازاضلاع شرقی و غربی این شبستان دارای دو درگاه کوچک و یک درگاه بزرگ با پوشش قوسی است. درجبهه جنوبی، دهانه بلند و بزرگی است که بخش هایی از آن مسدود شده و راه ورود به گنبد خانه از آن است. ورود به شبستان، ازضلع شمالی و از طریق یک راهرو صورت می گیرد. این بخش ازمسجد امروزه نیز مورد استفاده است. در ورودی مسجد به تاریخ ۷۴۲ ه-. ق، دارای گره هندسی، گل میخ های آهنی و کتیبه ای حاوی دو بیت شعر به خط نسخ است. چنین به نظر می رسد که در مزبور، ازجای دیگری به این مسجد منتقل شده است. درحدود ۵/۱۶متری مسجد، بقایای مناره ای از دوره سلجوقی به ارتفاع ۸ و قطر ۵ متر باقی مانده که به هنگام آبادانی مسجد درکنار آن قرار داشته است. این مناره به صورت استوانه ای بر روی پایه ای هشت ضلعی به ابعاد هر ضلع ۸۰/۲ متر و ارتفاع ۷۵/۲ متر استوار شده است. آجرچینی بخشی از سطح مناره به صورت خفته راسته است که تا حدودی به آن حالت تزیین بخشیده است. ورودی مناره درجبهه شمال شرق آن قرار دارد. بربدنه مناره، دوسنگ نبشته به تاریخ های ۸۷۸ و ۸۷۹ ه-. ق نصب شده که مربوط به اوزون حسن -حکمران آق قویونلو- است و ارتباطی با بنای مسجد و منار ندارد و احتمالا از جای دیگری آورده و بر روی منار نصب شده است.
 

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.